Bạn có biết đến tầm quan trọng của việc tái sử dụng nước thải sau xử lý không? Xu hướng tái sử dụng nước thải trong và ngoài nước? Tất cả sẽ có trong nội dung bài viết chi tiết dưới đây của chúng tôi.

   Thuật ngữ tái sử dụng nước thải hiện nay tuy không mới nhưng đa số người đọc còn chưa hiểu hết ý nghĩa của thuật ngữ này. Tái sử dụng nước thải được hiểu là việc tái sử dụng nước thải sau xử lý với mục đích rõ ràng. 

   Tái sử dụng nước thải đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển của mỗi quốc gia về định hình kinh tế bền vững. Việc tái sử dụng nước thải mang lại nhiều lợi ích khác nhau như: giảm lượng nước khai thác đầu nguồn, giảm lượng nước phát thải ra môi trường, tăng hiệu quả về mặt kinh tế, … Trong phạm vi đô thị thì nước tái sử dụng có thể được đem đi phục vụ cho việc rửa đường, tưới cây xanh đô thị, cấp cho hệ thống chữa cháy và rửa xe. Trong lĩnh vực công nghiệp, nguồn nước tái sử dụng có thể được cấp cho các thiết bị làm mát, phục vụ cho các công đoạn có sử dụng nước trong chu trình sản xuất và tưới tiêu. 

Ảnh nước tưới cây khu vực công cộng. Nguồn ảnh: Internet

Về mặt kinh tế

• Tái sử dụng nước thải trong một số công đoạn sản xuất có thể giúp tiết kiệm được lượng nước sử dụng, do đó cắt giảm được chi phí sử dụng nước cấp cũng như chi phí đầu tư cho việc xây dựng hệ thống cấp nước cho quy trình sản xuất.
• Tái sử dụng nước thải sẽ làm giảm lưu lượng nước thải tạo thành, từ đó tiết giảm được thể tích của các bể xử lý nước thải, giúp tiết kiệm chi phí đầu tư hệ thống xử lý và các chi phí liên quan (chi phí vận hành, xả thải,…).

Về mặt môi trường

• Giảm thiểu ô nhiễm và lưu lượng nước thải đối với các nguồn tiếp nhận nguồn nước mặt.
• Tăng nguồn nước cấp cho các nhu cầu sản xuất.
• Đem lại lợi ích cho nông nghiệp cũng như một số ứng dụng trong đô thị (tưới tiêu, chữa cháy, tạo cảnh quan,…).
• Cải thiện môi trường, cải thiện nguồn nước mặt và nước ngầm.

   Ở các nước phát triển, do nhận thức của cộng đồng về các vấn đề môi trường và tài nguyên ngày càng cao, do các tiêu chuẩn về môi trường nói chung và nước thải nói riêng ngày càng chặt chẽ, các doanh nghiệp có xu hướng áp dụng các công nghệ thích hợp để xử lý nước thải công nghiệp tiên tiến để đáp ứng các tiêu chuẩn xả thải ngày càng cao. Ngoài ra, do giá nước cấp cho sản xuất ngày càng tăng, các nhà máy tìm mọi cách để tái sử dụng nước thải đã xử lý. Các doanh nghiệp đầu tư vào việc tái sử dụng nước thải sau xử lý không những đạt được hiệu quả kinh tế, mà còn nâng cao được hình ảnh của bản thân trong con mắt của cộng đồng.

Ngày nay, việc tái sử dụng nước thải công nghiệp ở các nước phát triển đã được triển khai ngày càng rộng rãi, đặc biệt trong một số ngành sản xuất sử dụng nhiều nước hoặc có thể phát sinh nước thải có độc tính cao như các ngành: sản xuất bột giấy và giấy, nhà máy điện, dệt nhuộm, chế biến thực phẩm,… Xu hướng ngày nay là tiến đến các nhà máy có mức độ tái sử dụng nước thải ngày càng triệt để, đến mức có thể gọi là các nhà máy “Zero Discharge” (không xả thải). 

Các chương trình tái sử dụng nước thải trong sản xuất công nghiệp đã bắt đầu tại Mỹ vào những năm 1940 khi nước thải sau xử lý được khử trùng và sử dụng trong dây chuyền sản xuất thép. Tại Thụy Điển, trong thời gian từ năm 1930 -1970, tổng lưu lượng TSD nước tăng 5-6 lần đã được ghi nhận. Trong quý cuối cùng của thế kỷ 20, lợi ích của việc thúc đẩy TSD nước như một phương tiện bổ sung nguồn tài nguyên nước đã được Hoa Kỳ và Liên Minh Châu Âu công nhận. Mối quan tâm đến việc tái sử dụng nước thải đang phát triển ở nhiều vùng khác trên thế giới nhằm đáp ứng nhu cầu cung cấp nước đáng tin cậy, chất lượng cao sử dụng cho nông nghiệp, công nghiệp và đô thị nhưng công nghệ tái sử dụng nước thải chỉ mới được thông qua ở Châu Á trong quý cuối cùng của thế kỷ 20.

Tại các nước Châu Âu, việc thực hiện tái sử dụng nước thải tùy thuộc vào quy định hoặc hướng dẫn hiện hành, chia làm 3 nhóm:

i) Các nước đã có các quy định và/hoặc hướng dẫn liên quan đến tái sử dụng nước thải như Pháp, Ý, Tây Ban Nha. 

ii) Các nước dự kiến đưa ra các quy định và/hoặc hướng dẫn liên quan đến tái sử dụng nước như Bỉ, Hy Lạp, Bồ Đào Nha, Thụy Điển, Hà Lan, Anh. 

iii) Các nước không có quy định và/hoặc hướng dẫn liên quan đến tái sử dụng nước thải như Áo, Đan Mạch, Phần Lan, Đức, Ireland, Luxembourg.

Dưới đây là biểu đồ tình hình tái sử dụng nước trên toàn cầu (EPA, 2012)

   Các nghiên cứu về tái sử dụng nước thải tại Việt Nam cho đến những năm 2000 chủ yếu liên quan đến các chương trình sản xuất sạch hơn (SXSH). Sản xuất sạch hơn đã được phổ biến từ những năm 90 của thế kỷ trước thông qua các dự án hỗ trợ của nhiều nhà tài trợ như Thụy Sỹ, Thụy Điển, Canada, Đan Mạch … và nỗ lực của chính quyền các cấp.

   Nhiều doanh nghiệp thuộc các ngành dệt, giấy, chế biến thực phẩm, gia công kim loại tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng, Nam Định, Ninh Bình, Phú Thọ đã tham gia trình diễn sản xuất sạch trong khuôn khổ dự án UNIDO-SECO (VIE/96/023) và dự án “Giảm thiểu ô nhiễm công nghiệp – sản xuất sạch hơn” do UNIDO và SIDA (Thụy Điển) tài trợ. 

   Qua thời gian thực hiện, các quản lý cũng như các nhà sản xuất đều thừa nhận SXSH là một công cụ hữu hiệu nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Các mô hình trình diễn tại hàng trăm cơ sở sản xuất và lợi ích của nó đã được chứng minh trên thực tế, được truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng nhưng mức độ lan tỏa và hiệu quả của chương trình sản xuất sạch hơn đã không được như mong muốn. Nhiều doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa áp dụng công cụ này, hoặc chưa áp dụng một cách liên tục. Các chuyên gia trong và ngoài nước cho rằng, đang có những yếu tố được coi là rào cản của SXSH tại Việt Nam. Những rào cản này có thể được phân thành 4 loại hình chính:

 i) Chính sách của Nhà nước;

 ii) Động lực của cơ sở sản xuất;

 iii) Rào cản về kỹ thuật;

 iv) Rào cản về quản lý.

Các giải pháp SXSH sâu hơn như tái sử dụng nước thải trong sản xuất liên quan đến dây chuyền công nghệ, đòi hỏi vốn đầu tư đáng kể và thường phải ngừng sản xuất một thời gian để thực hiện, nên ít được hưởng ứng. Chính vì thế, hiện nay tình hình nghiên cứu và áp dụng tái sử dụng nước thải trong sản xuất công nghiệp nói chung vẫn chưa nhiều.

   Để tiếp cận đầy đủ quan điểm phát triển bền vững tài nguyên nước theo tinh thần hội nghị thượng đỉnh của Liên hợp quốc về môi trường và phát triển họp tại Rio de Janeiro năm 1992 và bốn nguyên tắc về nước và phát triển bền vững được hội nghị quốc tế Dublin năm 1992 thông qua:

Nguyên tắc sinh thái

Nước sạch là nguồn tài nguyên hữu hạn, dễ bị tổn thương, cần cho sự sống, phát triển và môi trường. Do đó tiếp cận sử dụng tổng hợp phải tính đến các thành phần cán cân nước, hoạt động phát triển và tác động tại mỗi vùng thượng hạ lưu, sử dụng đa mục đích, liên kết đa ngành, gắn kết xã hội loài người và thiên nhiên. Tỷ lệ dòng chảy tự nhiên không bị khai thác phản ánh điều kiện cư trú dưới nước: 10% của dòng chảy trung bình năm sẽ tạo nên điều kiện cư trú kém, 30% là khá và >40% là tốt.

Nguyên tắc thể chế

Phát triển và quản lý nguồn nước cần dựa trên tiếp cận có sự tham gia của các bên có liên quan thuộc khu vực công cộng và tư nhân, các cộng đồng và những người sử dụng nước, các nhà lập kế hoạch, hoạch định chính sách ở mọi cấp để đạt tới các thỏa thuận chung có tính lâu dài và cùng chịu trách nhiệm, chia sẻ, chấp nhận hy sinh để nâng cao hiệu quả dùng nước và bảo vệ nước.

Nguyên tắc xã hội

Phụ nữ có vai trò trung tâm trong việc bảo vệ, quản lý và tiết kiệm nước, nên cần phải tính tới họ trong các dự án phát triển, dành cho họ cơ hội có tiếng nói tham gia và được hưởng lợi.

Nguyên tắc kinh tế

Nước có giá trị kinh tế đối với mọi đối tượng sử dụng và cần phải được coi là hàng hóa xã hội và kinh tế, được định giá, phân phôi hợp lý.

   Tài nguyên nước tái sử dụng cũng như nước thiên nhiên phải được khai thác, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm, đa mục tiêu, hài hòa các lợi ích trong bối cảnh nguồn nước suy giảm do biến đổi khí hậu là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng trong bối cảnh an ninh nguồn nước đang bị đe dọa, tình trạng suy thoái, ô nhiễm, cạn kiệt nguồn nước đang ngày càng trầm trọng.

Nguồn tham khảo: BÁO CÁO PHÂN TÍCH XU HƯỚNG CÔNG NGHỆ – Đơn vị biên soạn: Trung tâm Thông tin Khoa học và Công nghệ TP.HCM- Công tác: TS. Trần Minh Chí và Viện kỹ thuật nhiệt đới và bảo vệ môi trường.

Phụ trách bài viết: Đỗ Thị Huệ